معرفی تفسیر جلالین

شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر جلالین
مؤلف: جلال الدین محمد بن احمد محلی و جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی
تولد: ۸۴۹ ق
وفات: ۹۱۱ ق
مذهب: شافعی اشعری
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۸۷۱ ق
مشخصات نشر: بیروت، داراحیاء التراث العربی که در ذیل آن لباب النقول فی اسباب النزول سیوطی چاپ شده است. البته این تفسیر، از کتاب هایی است که در بلاد اسلامی چاپ های گوناگون دارد و شمارش آن ممکن نیست و همانند تفسیر بیضاوی دارای حواشی و شرح بسیار است.
 

معرفی مفسر و تفسیر

از تفاسیر موجز و ناظر به بیان لغت و معنای اجمالی آیه و بسیار مشهور و متداول جهان اسلام است. این تفسیر به قلم دو تن از عالمان بزرگ اهل سنت نگاشته شده است. بدین گونه که جلال الدین محلی از علمای قرن نهم با هدف نوشته ای کوتاه و مدرسی به نگارش تفسیر از سوره کهف تفسیر بر می آید و از آغاز سوره تا پایان قرآن پیش برده است؛ آنگاه از آغاز قرآن شروع و پس از تکمیل سوره حمد، اجل مهلت نداده تا تفسیر را تمام کند، از این روی، شاگرد وی جلال الدین سیوطی، نویسنده نامدار و پرکار قرن نهم و دهم به تکمیل این تفسیر همت گمارده و از آغاز سوره بقره تا پایان سوره اسراء بر سبک و سیاق استاد خود، تفسیر را پی می گیرد. بدین سان این تفسیر از دو جلال سامان گرفته است.
 
تألیفات سیوطی، به بیش از ۵۰۰ شمارش کرده اند. وی در سال ۸۴۹ ق در شهر قاهره متولد شد؛ در پنج سالگی پدر خود را از دست داد؛ ۸ سالگی حافظ قرآن شد؛ در پانزده سالگی به طور رسمی تحصیل علوم اسلامی را آغاز کرد و در مدت کوتاهی در بسیاری از دانش های زمان خود چیره دست شد. وی در سال ۹۱۰ ق در قاهره فوت کرد و در همان شهر دفن شد.
 
کوتاه گویی سودمند، و روش آموزشی، از ویژگی های این تفسیر است. تنها به تبیین کلمات دشوار و توضیح علل احکام و اشاره به اسباب نزول و برخی نکات دیگر پرداخته است. سیوطی، در پایان سوره اسراء، پس از تمام شدن تکمله خود، می گوید:«من نهایت سعی خود را کردم تا بتوانم آنچه به زیبایی ونفاسیت این تفسیر می افزاید، بیاورم... و در حقیقت از روش محلی استفاده کرده و این کتاب را تکمیل کردم و در توضیح متشابهات، از او بهره گرفتم و پس من توقع دارم که به دیده انصاف به آن نگاه کنند»(1)
 
منظور او این است که کسی توقع تفصیل و نقل مأثورات نداشته باشد و نخواهد که احتمالات و اقوال مختلف را در این تفسیر بیند و در فشردگی و رعایت اختصار و سادگی بیان مناسب با قرن دهم نیز چنین هست. یکدستی و یگانگی در روش، در تمام نوشته قابل قبول است. جز چند مورد اختلاف مینایی که شیخ شمس الدین طوفی در همین کتاب در آخر سوره به موارد آن اشاره می کند، که البته جنبه روشی ندارد و تفاوت برداشت میان دو مفسر در آیاتی چند است.
 
در هر صورت، بزرگی کار جلالین در ایجاز و دقت در معانی موجب آن شده است که بسیاری از دانشمندان، این تفسیر را شرح کنند، یا حاشیه بنویسند. از مشهورترین شرح هایی که بعدها درباره آن سخن گفته خواهد شد، حاشیه صاوی و فتوحات الاهیه، شیخ سلیمان جمل است. مشابه این حرکت تفسیری در شیعه را می توان تفسیر موجز شبر در قرن سیزدهم و تفسیر المبین محمد جواد مغنیه دانست که بر همان شیوه با جهت گیری های شیعی نگارش یافته است.
 
همچنین باید اشاره شود که تفسیر جلالین به زبان های اردو، ترکی و انگلیسی و فرانسوی و برخی دیگر از زبان ها ترجمه شده است.
 
معمولا در حاشیه چاپ های این تفسیر، لباب النقول فی اسباب النزول خود سیوطی، به چاپ رسیده است. این حرکت در حقیقت مکمل کار تفسیر در بخش اسباب نزول است. البته روشن است که سیوطی به این کار اکتفا نکرده و تفسیر الدر المنثور را با هدف گردآوری مأثورات تفسیری نگاشته و تفسیر دیگری با عنوان مجمع البحرین با روش اجتهادی دارد و کتاب الاتقان او مقدمه این تفسیر بوده که سوگمندانه به دست نیامده است.
 
پی‌نوشت‌:
1. تفسیر جلالین، ص ۳۸۶
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 335-333